CHRİSTİAN ERİKSEN BİSİKLET SPORCUSU OLSAYDI NE OLURDU?
Tarih 12 Haziran 2021. Avrupa 2020 Futbol Şampiyonası karşılaşması, Finlandiya-Danimarka maçı oynanıyor. Yıldız oyuncu Christian Eriksen, ilk yarının son dakikalarında taç çizgisi yakınında darbe almadan yere yığılmış, maçın İngiliz hakemi Taylor Anthony, saniyeler içinde oyunu durdurmuştu.
Çalan telefonumda arkadaşım hemen maçı aç diyordu. Televizyonda gördüğüm tablo karşısında yıkıldım. Genç bir sporcu milyonların gözü önünde yaşam mücadelesi veriyordu. Kalbi durmuş olan futbolcu, sağlık ekibi tarafından hayata döndürülmeye çalışılıyordu.
Benzer müdahaleleri onlarca, belki yüzlerce defa yapmış biri olarak, dışardan izlemenin insanda yarattığı duyguyu, üzüntü ve kaygıyı yaşıyordum ekran başında.
Çok şükür ki doğru verilen kararlar neticesinde Eriksen dünyanın en güzel karelerinden birinde göründü. Alnına götürdüğü eli yüreklerimize su serpmişti. Eriksen ‘in kalbi aniden durmuş ancak hayata tutunabilmişti.
NEDİR BU ANİ ÖLÜM?
Ani Ölüm Sendromu, beklenmedik bir şekilde travma ya da ölüme neden olabilecek açık bir etken olmadan gerçekleşen ölümlerdir. Ani kalp durmasının akabinde gerçekleşmektedir.
· İster spor yapsın ister yapmasın toplumdaki tüm bireyler için ani ölüm riski mevcuttur.
· Egzersiz veya spor ani ölüm riskini yaklaşık iki kat artırır.
· Spora bağlı ani ölümün yıllık ortaya çıkma hızı (insidans) 50 bin kişide bir kişidir (1).
· Sedanter, hareketsiz bireylerde ise risk, yıllık yüz bin kişide 1 olarak değerlendirilebilir.
Bazı bireylerde riskin fazla olduğunu bilmekteyiz. Bunlar:
· Erkekler,
· Siyahlar,
· Spora yeni başlayan veya düzensiz spor yapan bireylerin riskli olduğunu bilmekteyiz.
· Futbol ve basketbol gibi dur-koş anları fazla olan sporlarda ani kalp durması riski, dayanıklılık/endurans sporlarına göre daha fazladır. Bir örnek verecek olursak erkek bir basketbol sporcusu için ani kalp durması yıllık riski 1/9000 iken, aynı sporcu siyah ise bu risk 1/5300 ‘dür (2).
· FIFA (Uluslararası Futbol Federasyonları Birliği) verilerine göre son 10 yılda, ortalama olarak ayda bir futbolcu ani kalp durması problemi yaşamıştır (3-5).
· Olay, vakaların %90 ‘ında, egzersiz sırası veya hemen sonrasında meydana gelmektedir (6).
ANİ ÖLÜM RİSKİNİ 2 KAT ARTTIRIYORSA SPOR YAPMAK NEDEN ÖZENDİRİLİYOR?
· Ani kalp durması veya ölüm riski egzersiz/spor ile 2 kat artmakta bu doğru.
· Ancak düzenli yapılan spor ile kalp krizi riski yaklaşık 50 kat azalmakta (1).
· Spora yeni başlayan veya düzensiz spor yapan kişilerde, sporu düzenli yapanlara göre ani kalp durması riski 7 kat fazla (1).
· Düzenli spor yapan bireyler hem kalp hastalıkları hem de tüm nedenlere bağlı ölüm açısından spor yapmayanlara göre çok daha avantajlı.
· Sporu elit ve profesyonel düzeyde yapmış olan bireylerin incelendiği, içlerinde Olimpik ve Fransa Bisiklet Turu Sporcularının da olduğu birçok çalışmada sporcuların, genel popülasyona göre uzun ve kaliteli yaşadığı izlenmiştir (7-10).
· Riskin bu artışı karşısında, elimizde önemli yardımcılar mevcut. Spora katılım öncesi yapılan tarama bunlardan biri. İtalya ‘nın Veneto bölgesinde yapılan taramalar ile, 25 yıl içerisinde spora bağlı ani ölümde %89 azalma sağlanmıştır. Katılım öncesi muayenenin ne kadar önemli ve etkin olabileceğini bu örnekte görebilmekteyiz (11).
FIFA YAKLAŞIMI
Yıl 2003. Kamerun ile Kolombiya arasında oynanan FIFA Konfederasyonlar kupası yarı final maçına gidiyoruz. Haziran ayının 26.günü. Maçın 71. Dakikasında herhangi bir darbe olmadan Marc-Vivien Foé yere yığıldı. Stadyum ve ekranları başındaki milyonların gözü önünde bir hayat uçtu gitti. Bu, izlediğim en dramatik olaylardan biriydi. Acısını hala içimde hissediyorum.
Yıllar sonra, 17 Mart 2012 tarihinde bambaşka şeyler yaşanacaktı. İngiltere FA Cup Çeyrek Final mücadelesinde Tottehenham- Bolton takımları karşılaşıyordu. Maçın 42. dakikasında Fabrice Muamba ‘nn aniden yere yığılması ardından yaşananlar FIFA ‘nın olaya yaklaşımını tamamen değiştirecekti.
Londra Chest Hastanesinde görev yapan kardiyolog Dr. Andrew Deaner, bu önemli maçı izlemek için tribünde yerini alan izleyicilerden biriydi. Dr. Deaner, Muamba ‘nın yere yığılışını görünce, bunun normal bir düşme olmadığını anlamıştı. Hızla yerinden fırladı, saha komiserinden izin alarak Muambayı hayata döndürmek üzere ilk müdahaleyi yapan ekibe katıldı.
Bu yaşananlardan sadece 5 hafta sonra 24 Mayıs 2012 tarihinde Budapeşte’de yapılan 62. FIFA kongresinde, FIFA 11 adı verilen bir algoritma ile ani kalp durmalarını yapılması gereken müdahale standart bir yaklaşıma kavuştu. Automated External Defibrilator (AED) cihazı FIFA Tıbbi Çantasında zorunlu olarak bulunması gereken bir ekipman olarak kabul edildi. Muamba olayının bu kararların alınmasında önemli bir etken olduğunu düşünmekteyim. Eriksen ‘in yaşama dönmesine yardım eden işte bu AED cihazıdır.
EĞER ERİKSEN BİR BİSİKLET SPORCUSU OLSAYDI?
Futbolun, bisiklet sporuna göre ani kalp durması açısından daha riskli bir spor olabileceğinden bahsetmiştim. Bu nedenle ‘Bisiklet Sporcusu Eriksen’ belki de bu olayı hiç yaşamayacak ve hayatına sorunsuz bir şekilde devam edecekti.
Ancak diğer bir ihtimal ise, bisiklet sporu yaparken kalbinin durmasıydı. Böylesi bir senaryoda sonuç çok kötü olabilirdi.
Tom Simpson, 1967 yılı Mont Ventoux tırmanışında 43,3 °C hava sıcaklığında hayatını kaybeden bir sporcuydu. Belki yüksek sıcaklık belki başka faktörler etkiliydi ama sonuç bir felaket oldu. Yaşamının baharındaki sporcu hayata gözlerini yumdu. Fransa Bisiklet Turunun 108 yıllık tarihinde Ani Kalp Durmasına bağlı tek ölüm Tom Simpson vakasıdır. Kanında bulunduğu iddia edilen amfetamin ve alkol bu olaya neden olmuş olabilir.
2018 Paris Roubaix yarışında, 23 yaşındaki genç bisiklet sporcusu Michael Goolaerts hayatını kaybetti. Ölümüne yaşadığı kazanın neden olduğu düşünülmüştü. Oysa yapılan otopsi, sporcunun kalp problemi nedeniyle öldüğü ve bu nedenle kaza yaptığını ortaya koyacaktı.
Amatör veya profesyonel düzeyde başka örneklerden bahsetmek mümkün, konumuza dönecek olursak, bisiklet sporu ani kalp durması açısından futbola göre daha düşük bir risk taşır.
Gerçekleştiği anda ise aşağıda derlemeye çalıştığım zorluk ve riskleri barındır:
· Sporcu o anda yalnız ise düştüğünün fark edilmesi gecikebilir.
· Sağlık personelinin sporcuya ulaşma zamanı uzun sürebilir. Kilometreler boyunca olan yarış parkuruna dağılmış sporcuların, bir kalp durması anında fark edilip sağlık personeline kavuşması zor olabilir. Unutulmamalı ki tedavisiz geçen her 1 dakika, sağ kalım şansını %10 azaltmaktadır (3-5).
· Tanı koymak zor olabilir (önce kaza mı yaptı yoksa kalbi durduğu için mi kaza yaptı?). Futbolda ise darbesiz, temassız düşen ve bilinci kaybolan her sporcu aksi ispat edilene dek ani kalp durması olarak değerlendirilmektedir.
· Yüksek hızlarda olabilecek kazalar neticesinde eşlik edebilecek hayati organ travması riski (kafa, boyun yaralanması gibi) olayı komplike edebilir.
· Sağlık personelinin sayısı, eğitimi ve teknik imkân kabiliyeti yeterli mi? AED (Automatic External Defibrillator) cihazı var mı? Bir futbol sahasına tek bir AED cihazı ve yetişmiş personel yeterli olabilecekken bisiklet yarışında onlarca yüzlerce ekip kurmak gerekebilir.
· Son olarak ilk müdahalesi yapılan sporcunun hızlı bir şekilde tam teşekküllü bir merkeze transferinin zorluğu unutulmamalıdır. Muamba ‘yı hayata döndürdükten birkaç dakika sonra çalıştığı Londra Chest Hastanesine ulaştırabilen Dr. Deaner, kalbi duran bir bisiklet sporcusunu Alp Dağlarının yamaçlarından veya derin bir vadisinden en yakın tam teşekküllü hastaneye aynı süratle götüremeyebilirdi.
Sonuç olarak; bisiklet sporunda ani kalp durmasının tanı ve tedavisi zor olabilir. Futbol sahasında yere düştükten yaklaşık 30 saniye sonra başlayan tedavi, ‘Bisiklet Sporcusu Eriksen’ için dakikalar ve fazlasında başlayabilirdi.
Doğada yapılan sporlardan koşu da bisiklete benzer riskleri barındırmaktadır. Kanada ‘nın Montreal kentinde 2019 yılında gerçekleşen uluslararası yarı maraton yarışında, finişe yakın bir yerde kalbi duran 24 yaşındaki koşucu Patrick Neely hayatını kaybetmiştir. Adli hekim raporunda, sağlık görevlilerin sporcuya ulaşmasının nerdeyse 10 dakika geciktiği belirtilmiştir (12). Ayrıca Neely, ilk müdahale sonrasında, kalp durması hastalarına müdahale imkânı olan hastane yerine, çevredeki en yakın sağlık kuruluşuna götürülmüştür (12). İyi bir planlama ile her şey farklı olabilirdi. Uluslararası bir yarış organizasyonu yapılırken bu gibi detayların önceden planlanması gerekmektedir.
Bu bağlamda sporun kendisine has özellikleri dikkate alınmalıdır.
UCI (Uluslararası Bisiklet Birliği) NE ÖNERİYOR?
· Spora katılım öncesi muayeneyi tavsiye ediyor (13).
· Tıbbi sorun yaşayan sporcuya yardım etmesi beklenen mobil sağlık ekibinin defibrilatör (elektro şok cihazı) bulundurmasını zorunlu kılıyor.
· Ancak cihazın otomatik tanı ve tedavi (elektro şok) yapabilen AED özellikli cihaz olup olmayacağı bildiride belirtilmemekte (13).
Tekrar hatırlatmakta fayda var; kaybedilen her dakika hayata tutunma şansını %10 azaltmakta.
ÇIKARILACAK DERSLER
· Spor yapmak yaşam süresini uzatır. Kalp krizi riskini yaklaşık 50 kat azaltır (1).
· Toplumdaki tüm bireylerde ani kalp durması ve ölüm riski vardır. Yarışmacı sporla bu risk 2 kat artar. Bu risk daha çok spora yeni başlayan ve düzensiz spor yapanlarda yüksek.
· Spora katılım öncesi muayene çok önemlidir. Sadece bu yöntem ile ani kalp durması riski %89 azaltılabilmiştir (11).
· Tüm önlemlere rağmen spora bağlı kalp durması olabilir. Kalp durması anına yönelik hazırlıklı olunmalı. Acil eylem planları, federasyonlar, yarış organizatörleri ve il sağlık müdürlükleri iş birliği ile hazırlanıp, tatbikatları yapılmalıdır.
· AED cihazı tek başına sağ kalımı belirleyen en önemli unsurdur. 252 spor merkezinin 15 yıl boyunca izlendiği bir çalışmada AED cihazı olan tesislerde nörolojik sekel kalmaksızın hayata dönen sporcu oranı %93 iken, bu imkânı olmayan spor merkezlerinde kalbi duran sporcuların sadece %9 ‘u sekelsiz bir şekilde hayata devam edebilmiştir (14).
· Ani kalp durmasının sporcular olduğu kadar genel popülasyon için de önemli bir sorun olduğu muhakkaktır. Bu anlamda toplumun eğitilmesi, AED cihazlarının yaygınlaştırılması şarttır. Bugün Kıta Avrupası ‘nda beş milyonun üzerinde AED cihazı toplu yaşam alanlarında kullanıma hazır beklemektedir. Danimarka ve İsveç ortaklığında kurulan HeartRunner girişimi ile yüz binlerce bireye eğitim verilmiştir. Bu kişiler, gereğinde akıllı telefon uygulaması üzerinden uyarılmakta, olay yerine en yakın AED cihazı hakkında bilgilendirilerek kalbi duran kişiye ikinci bir şans verilmesi amaçlanmaktadır (14).
· Son olarak Eriksen ‘in sağlık durumuna geri dönecek olursak. Eriksen olayın ardından tetkikleri yapılmak üzere hastaneye kaldırıldı. Kalp içi elektroşok cihazı olarak tanımlanabilecek (ICD) bir pil takıldı. Sağlığı çok şükür ki yerinde.
· ICD cihazı takılan sporcuların profesyonel spora dönmesi hususunda ulusal federasyonların farklı uygulamaları söz konusu olabiliyor. Ancak bilimsel kanıtlar, uygun vakalarda spora güvenle dönmenin mümkün olabileceğini düşündürmekte (15-18)
Sağlıklı günlerde yollarda buluşmak üzere...
REFERANSLAR:
1- Gemma Parry-Williams, Sabiha Gati, Sanjay Sharma, The heart of the ageing endurance athlete: the role of chronic coronary stress, European Heart Journal, 2021;, ehab095, https://doi.org/10.1093/eurheartj/ehab095
2- The ESC Textbook of Sports CardiologyEdited by Antonio Pelliccia, Hein Heidbuchel, Domenico Corrado, Mats Borjesson, and Sanjay Sharma
3- https://www.fifamedicalnetwork.com/lessons/sca-incidence/
4- Scharhag J, Bohm P, Dvorak J, et al F-MARC: the FIFA Sudden Death Registry (FIFA-SDR) British Journal of Sports Medicine 2015;49:563-565.
5- Drezner, J. A., Dvorak, J., Kramer, E. B., Mandelbaum, B., Patricios, J., Pedrinelli, L. F., Schmied, C., & Zideman, D. (2013). The FIFA® 11 Steps to prevent sudden cardiac death during football games. European heart journal, 34(47), 3594–3595.
6- https://www.aspetar.com/journal/viewarticle.aspx?id=65#.YNl1nyBR2Uk
7- Lemez, S., & Baker, J. (2015). Do Elite Athletes Live Longer? A Systematic Review of Mortality and Longevity in Elite Athletes. Sports medicine - open, 1(1), 16. https://doi.org/10.1186/s40798-015-0024-x
8- Marijon, E., Tafflet, M., Antero-Jacquemin, J., El Helou, N., Berthelot, G., Celermajer, D. S., Bougouin, W., Combes, N., Hermine, O., Empana, J. P., Rey, G., Toussaint, J. F., & Jouven, X. (2013). Mortality of French participants in the Tour de France (1947-2012). European heart journal, 34(40), 3145–3150. https://doi.org/10.1093/eurheartj/eht347
9- Teramoto, M., & Bungum, T. J. (2010). Mortality and longevity of elite athletes. Journal of science and medicine in sport, 13(4), 410–416. https://doi.org/10.1016/j.jsams.2009.04.010
10- Antero-Jacquemin, J., Rey, G., Marc, A., Dor, F., Haïda, A., Marck, A., Berthelot, G., Calmat, A., Latouche, A., & Toussaint, J. F. (2015). Mortality in female and male French Olympians: a 1948-2013 cohort study. The American journal of sports medicine, 43(6), 1505–1512.
11- Corrado, D., Basso, C., Pavei, A., Michieli, P., Schiavon, M., & Thiene, G. (2006). Trends in sudden cardiovascular death in young competitive athletes after implementation of a preparticipation screening program. JAMA, 296(13), 1593–1601. https://doi.org/10.1001/jama.296.13.1593
13- https://www.uci.org/inside-uci/constitutions-regulations/regulations
Part XIII: Medical Rules(version on 01.03.20)
15- Aschieri, D., Penela, D., Pelizzoni, V., Guerra, F., Vermi, A. C., Rossi, L., Torretta, L., Losi, G., Villani, G. Q., & Capucci, A. (2018). Outcomes after sudden cardiac arrest in sports centres with and without on-site external defibrillators. Heart (British Cardiac Society), 104(16), 1344–1349. https://doi.org/10.1136/heartjnl-2017-312441
16- Lampert, R., Olshansky, B., Heidbuchel, H., Lawless, C., Saarel, E., Ackerman, M., Calkins, H., Estes, N. A., Link, M. S., Maron, B. J., Marcus, F., Scheinman, M., Wilkoff, B. L., Zipes, D. P., Berul, C. I., Cheng, A., Law, I., Loomis, M., Barth, C., Brandt, C., … Cannom, D. (2013). Safety of sports for athletes with implantable cardioverter-defibrillators: results of a prospective, multinational registry. Circulation, 127(20), 2021–2030. https://doi.org/10.1161/CIRCULATIONAHA.112.000447
17- Saarel, E. V., Law, I., Berul, C. I., Ackerman, M. J., Kanter, R. J., Sanatani, S., Cohen, M. I., Berger, S., Fischbach, P. S., Burton, D. A., Dziura, J., Brandt, C., Simone, L., Li, F., Olshansky, B., Cannom, D. S., & Lampert, R. J. (2018). Safety of Sports for Young Patients With Implantable Cardioverter-Defibrillators: Long-Term Results of the Multinational ICD Sports Registry. Circulation. Arrhythmia and electrophysiology, 11(11), e006305. https://doi.org/10.1161/CIRCEP.118.006305
18- Heidbuchel, H., Willems, R., Jordaens, L., Olshansky, B., Carre, F., Lozano, I. F., Wilhelm, M., Müssigbrodt, A., Huybrechts, W., Morgan, J., Anfinsen, O. G., Prior, D., Mont, L., Mairesse, G. H., Boveda, S., Duru, F., Kautzner, J., Viskin, S., Geelen, P., Cygankiewicz, I., … Lampert, R. (2019). Intensive recreational athletes in the prospective multinational ICD Sports Safety Registry: Results from the European cohort. European journal of preventive cardiology, 26(7), 764–775. https://doi.org/10.1177/2047487319834852