KADIN VE ERKEK KALBİ AYNI MI?
Stéphanie Frappart, Manuela Nicolosi ve Michelle O'Neill. Bu 3 hayran olunası kadın 14.08.2019 tarihinde UEFA Süper Kupa Final Maçını yönettiler. Ne mutlu bize ki maç ülkemizde oynandı ve bu tarihi an güzeller güzeli İstanbul şehri ile özdeşleşti.
Maç ile ilgili yorum yapmak niyetinde değilim ancak maçın yönetimine dair söylemek istediklerim var.
‘’Kadın hakem olmazcılar’’ maçtan önce eleştiri olarak, kadınların erkekler kadar hızlı koşamayacağını ve kadın hakemlerin pozisyonlara uzak kalacağını söylüyorlardı.
Sonuç ne mi oldu? Uzun zamandır izlediğim, oyuna zorunluluklar dışında en az müdahale edilen maç oldu. Hakemler neredeyse hiç pozisyon kaçırmadılar, oyunun oynanması ve seyir zevki vermesine azami gayret gösterdiler. Gereksiz kart kullanımı olmadı. Bunun yanında beden dilleri açısından da maçın ve tarihi anın stresini çok iyi yönettiklerini düşünüyorum. Her 3 hakemi ve 4. Hakem Cüneyt Çakır ‘ı tebrik ediyorum.
Fırsat eşitliği verildiği sürece kadınların biz erkeklerden iyi yapamayacağı hiçbir şey yok bence. Fırsat eşitliğine tüm ruhumla inanıyorum, bununla beraber kadın ve erkeğin farklı olabileceğini de biliyorum. Kadın ve erkeğin sağlığı da hastalıkları da farklılıklar gösterebiliyor, hatta bazen aynı hastalık kadın ve erkek de farklı bulgular ile seyredebiliyor.
O zaman sorumuzu soralım; kadın ve erkek kalbi aynı mı?
Kadın ve erkek kalbini otopsilerde çıkarıp yan yana koyarsak boyutları dışında tamamen aynı olduklarını görürüz. Aynı şekilde elektrokardiyografi veya ekokardiyografi ile değerlendirdiğimizde neredeyse farksız olduklarını söyleyebiliriz.
Bununla beraber, kadınların hayatın her alanında yıllardır maruz kaldıkları fırsat eşitsizliği maalesef kalp hastalıklarının tanısında ve tedavisinde de karşılarına çıkıyor.
Bunun nedenleri neler peki;
-Kadınların kalp hastalığına daha az yakalanacağına dair olan ön yargı (gelişmiş ülkelerde kadınlarda en önde gelen ölüm nedeni kalp ve damar hastalıkları).
- Menopoz öncesi kadınlarda kalp damar hastalığı olmaz yanlış bilgisi (Çalışmalar 1995-2014 yılları arasında 35-54 yaş arası kadınların kalp krizi geçirme risklerinin hızla arttığını göstermekte).
-Kadınlar kalp krizi (akut miyokart enfarktüsü) geçirirken erkeklerden farklı semptomlar gösterebiliyorlar. Şiddetli göğüs ağrısı her zaman olmayabiliyor (sadece 1/3 ‘ünde). Kadınlar kalp krizi anında sıklıkla nefes darlığı, fenalık hissi, çene-sırt ağrısı, çarpıntı, yorgunluk, hazımsızlık ve mide şikayetleri, izole sol kol ağrısı vb. tipik olmayan şikayetler ile acile servislere başvuruyor
-Tedaviye erişim şansı ve hatta tedavinin başarı şansı bile maalesef eşit değil. Solunum ve dolaşımı duran (kalbi duran) kişiye tıpta kardiyak arrest denir ve yetkili kişilerce acil kalp masajı (CPR-resüsitaston) uygulanması gerekir. Çalışmalar çok acı bir şekilde göstermiş ki aynı durumda kardiyak arrest geçiren kadınlar daha az ve geç kalp masajı şansını sahipler. Başarı oranı da daha düşük. Hastaneye sağ salim gelen kadınlarda maalesef eşitsizlik devam ediyor. 2016 yılında yapılan bir çalışmada kalp krizi geçiren kadınların, erkeklere göre %50 daha az doğru ve erken tanı aldıklarını göstermiş.
-NSTEMI diye tanımlanan bir kalp krizi tipinde ilk 72 saat içerisinde koroner anjiyoya alınma ve girişimsel tedavi şansı kadınlarda (erkeklere göre) % 34 daha az olduğu saptanmış.
-2011 yılında yapılan bir çalışmada araç içi kazalarda kadınların daha çok yaralandığı ve öldüğü saptandı. Nedeni araçlardaki tüm güvenlik donanımlarının (airbag, emniyet kemerleri vb.) erkek bedenine göre ayarlanmış, test edilmiş olmasıydı. Bu yıldan sonra kadın beden özelliklerini gösteren mankenler (dummy) de testlerde kullanılmaya başlandı. Buna benzer şekilde 2018 yılında Leeds Üniversitesinde yapılan bir çalışmada, kadınlara göre uyarlanmış tedavi verilmesiyle çalışma süresince ek olarak 8200 den fazla kadının hayatının kurtarılabileceğini göstermiştir.
-Yine kalp krizi tedavisi yapıldıktan sonraki ilk 30 günde ve ilk yılda tekrar eden kalp krizi ve ölüm riski kadınlarda daha yüksek.
- Kanada ‘da 2014 yılında yayımlanan bir çalışmada kadınların;
* Yarısından azı sigaranın risk faktörü olduğunu biliyor,
* Dörtte birinden azı hipertansiyon ve yüksek kolesterolü risk faktörü olarak tanımlamış,
* 1/3 ‘ünden azı kadınlarda 4 önemli kalp krizi şikayetini söyleyebilmiş,
* Kalp ve damar hastalığı riski yüksek kadınların 2/3 ‘ü kendisini düşük riskte olduğunu iddia etmiş. Yani doktorların olduğu kadar bireylerin de kadınlarda kalp ve damar hastalığının erken tanısı konusunda eğitime ihtiyacı var.
Kadın kalbi ve kalp hastalıkları neden farklı;
- Kadınlar daha kısa, daha düşük kilolu (ilaçların dozunun ayarlanma ihtiyacı olabilir), kalp damarları daha ince.
-Erkeklerde kalp krizi genelde damar içine oturan bir pıhtı nedeniyle oluşurken, kadınlarda damar çapının küçük olması ve spazma yatkın olması nedeniyle pıhtının dışında şiddetli spazmların da etken olabileceğini biliyoruz.
- 10 yaşından önce veya 17 yaşından sonra adet görmeye başlayan genç kızlarda, erken menopoza giren kadınlarda kalp ve damar hastalığı riski yüksek.
-Özellikle menopoz öncesi kadınlarda kalp krizi çok nadir olmakla beraber, olduğunda sıklıkla gözden kaçabilmekte.
-Gebeliğin son döneminde veya doğumdan sonra en sık nedenlerden biri damar içinde kendiliğinden olan yırtılmalar (spontan koroner arter diseksiyonu, SCAD). SCAD vakalarının %95 ‘i kadındır. Çoğu genç kadınlardır.
- ‘’Kırık Kalp Sendromu’’ (Takotsubo cardiomyopathy) kalp krizi benzeri bir durumdur, özellikle aşırı duygusal stres ile ortaya çıkabilen kalp kasının balonlaşması ve kasılma fonksiyonlarını yapamaması ile bulgu verir. Hayatı tehdit edici ritim bozukluklarına sebep olabilir. Kadınlarda daha sık gözlenir, nadir bir durum olması nedeniyle akla gelmez ise tanısı konamayacaktır.
- Kadınların gebelikleri döneminde gebelik şekeri, gebelik hipertansiyonu, pre-eklampsi veya eklampsi öyküsü ileride kalp hastası olması riski artmaktadır. Rutin risk faktörleri dışında bu gibi kadına özel risk faktörleri de hekimlerce sorgulanmalı hesaba katılmalıdır.
- Sistemik Lupus Eritematozus (SLE) vb romatizmal nbazı hastalıklar kadınlarda sıktır. Kalp hastalıkları riskini arttırabilir.
- Kadınlarda metabolik hastalıkların ve kalp hastalıklarının riskini arttırabilen Polikistik Over Sendromu dikkate alınmalıdır.
- Diyabet kalp hastalığının çok önemli bir risk faktörü ve eş değeridir. Diyabetik kadınlarda risk diyabetik erkeklere göre daha fazladır.
- Kadınlarda meme kanseri çok daha fazla gözlenir. Tedavide kullanılan kemo-radtoterapi kalp hastalıkları riskini arttırabilir.
- Karın içi büyük atar damar anevrizması (abdominal aort anevrizması) kadınlarda daha zor tanı alır ve patlama-yırtılma (rüptür) riski erkeklere göre daha fazladır.
- Kadınlar tüm zorluklardan-eşitsizliklerden, şanslı-başarılı kurtulsalar dahi (CPR, tanı konması, tıbbi tedavi, girişimsel tedavi), hastane sonrası kardiyak rehabilitasyona (doğru yaşam alışkanlıklarının öğretildiği çok faydalı eğitim ve egzersiz programları) daha az yönlendiriliyorlar.
Ayrıca önemli bir dip not olarak, atletlere özel kalp değişiklikleri sıklıkla erkek atletler üzerinden çalışmalarla tanımlanmıştır. Son yıllarda kadın atlet kalbi özel bir durum olarak karşımıza çıkabilmektedir. Bu özellikle bizler gibi spor kardiyolojisi ile ilgilenen hekimlerin dikkatinden kaçmamalıdır.
Sonuç;
Kadın kalbi erkek kalbi ile aynı değil
Kadın ve erkek kalp hastalıklarının semptom, bulgu, fizyopatolojisi ve dolayısıyla tedavisi farklı olabilir, akıldan çıkarılmamalı
Kadınlar kendileri için özel olan risk faktörlerini iyi bilmeli ve sorgulamalı
Sporcu kadınlar, kadın atlet kalbinin erkek atlet kalbinden farklı olabileceğini unutmamalı
En son ve önemlisi biz hekimler için. Kadın hastayı dikkatli dinleyip muayene ve tedavi etmeliyiz.
Sabrınız için teşekkür ederim
Dr Deniz AYTEKİN
16/08/2019
Referanslar: