YÜZME SPORUNDA FİZYOLOJİ, AÇIK SU YÜZÜCÜLERİ NELERE DİKKAT ETMELİ?
Evvel zaman içinde Çanakkale (Hellepontos) boğazının iki yakasında, günümüzün Eceabat'ına 4 km uzaklıkta olan Sestus (Trakya 'da) ve Nara Burnu'nun doğusunda Abydos (Anadolu 'da) şehirleri varmış.
Abydos ‘lu genç Leandros, Sestus şehrindeki Afrodit tapınağında rahibe olan, güzelliği dillere destan Hero ‘ya âşık olmuş. Aşıkları ayıran deniz, her gece Hero ‘nun yaktığı fenere bakarak yüzen Leandros‘un kulaçları ile aşılırmış.
Hikâye o ya fırtınalı bir kış gecesi, Hero ‘nun zalim babasının yaktığı fenere aldanarak suya giren Leandros boğularak can vermiş.
Ertesi gün sevgilisinin karaya vuran bedenini gören Hero da ona kavuşabilmek için yaşamına son vermiş.
Bu hikâyenin anısını yaşatmak amacıyla, İngiliz şair ve yazar Lord Byron (George Gordon Byron), 1810 yılının 3 Mayıs ‘ında 1300 metrelik bu boğazı Asya ‘dan, Avrupa ‘ya 1 saat 10 dakikada yüzerek geçmiştir. Karşı yakada onu bekleyen, güzelliği Afrodit ‘i kıskandıran Hero olmasa da bu yüzme, modern zamanların ilk açık su yüzmesi olarak tarihe geçmiştir.
Anadolu toprakları birçok açıdan medeniyetin beşiğidir. Açık su yüzme sporunun da bu topraklarda doğmuş olduğunu söyleyebiliriz.
Açık su yüzme sporu ülkemizde ve Dünya ‘da popülerliğini günden güne arttıran bir spor dalı. 1896 Atina olimpiyatlarında yüzme yarışları açık suda yapılmış olsa da açık su yarışlarının olimpik bir branş olarak kabul edilmesi 2008 yılı Beijing (Pekin) Olimpiyatları 'nda gerçekleşmiştir.
Açık su yüzme yarışları çok farklı mesafe ve koşularda yapılmakta olan, dayanıklılık yönü ön planda bir spor. Sporcu sadece rakipleri ile değil, zorlu çevre koşulları ile de yarışmak zorunda. Dayanıklılık sporları içerisinde yüzme, kendine has özelliklere sahip olsa da açık su yüzme, birçok anlamda başlı başına farklı bir disiplindir.
Bu yazımda yüzme sporunun kalp ve damar sistemi üzerine olan fizyolojik etkileri ile beraber açık su yüzmek isteyen kişilerin, dikkat etmesi gerektiğini düşündüğüm noktaları özetlemeye çalışacağım.
Haydi başlayalım.
Yüzme, su içerisinde yatay pozisyonda yapılan bir spordur. Yer çekiminin az olması, yatay vücut pozisyonu ve suyun bedenimize uyguladığı bası nedeniyle damar içerisinde bulunan kan, göğüs kafesinde bulunan kalbe doğru yönlenir.
Yüzme havaya göre yüksek yoğun bir ortam olan su içerisinde yapılır. Nefes sayısını azaltarak ve hatta nefes tutarak yüzülüyor olması da fizyolojik değişikliklere neden olmakta. Ayrıca üst gövdenin ön planda çalışması ile de birçok dayanıklılık sporundan ayrışmasına neden oluyor.
Tüm bunların etkisiyle yüzücülerin, maksimum kalp hızı koşuculara göre 10-15 atım /dk düşük iken, istirahat nabızları ise hafif daha yüksektir.
Birim atımda kalbin attığı kan (stroke volüm) ise yüzücülerde daha fazladır. Akciğer hacimleri ve akciğer atardamar (pulmoner arter) içi basınçları da koşuculara göre fazladır.
Açık su yüzme sporu:
Açık su yüzme sporunun kendine has zorlayıcı faktörlere sahip olduğunu belirtmiştim.
Bunlar;
Kontrol edilmesi zor çevre şartları
• Su sıcaklığı,
• Dalga ve akıntılar,
• Hava koşulları (yağmur, rüzgar vb.)
• Güneş veya sıcak çarpması,
• Hipotermi riski,
• Kötü görüş açısı (sporcu ve de takip eden teknik ekip açısından)
Başlama ve yüzme anında grup içerinde olma (fiziksel temas, stres),
Kara bazlı dayanıklılık sporlarının yanında zorlayıcı su içme ve beslenme koşulları,
Olası istenmeyen acil bir durumda tıbbi müdahalenin zor, ekipman ve personel sayısı ihtiyacının yüksek olması,
Wetsuit giyilmesi sonucu dıştan bası nedeniyle, damar içine giren sıvının artması ve buna bağlı akciğer ödemi riskinde artış,
Soğuk su ve giyilen wetsuit etkisiyle artan idrar üretimi, hipovolemi riskidir.
Yazımın buradan sonraki kısmında, açık su yüzmede daha sık karşılaşılabilen, görmeyi pek istemediğimiz iki klinik durumdan bahsedeceğim.
1) Yüzmeye bağlı oluşan akciğer ödemi;
•2 km ve üzeri açık yüzmede %1-2 oranında izlenebilen bir klinik durum,
•Nefeste daralma, öksürük, hafif pembe köpüklü balgam ile bulgu verebiliyor,
•Zayıf bireylerde, sıkı wetsuit giyen, çok su içmiş, ısınma yapmamış, kadın yüzücüde, görece ileri yaşta fazla gözlenebilir,
•Aşırı şiddette ani egzersiz, NSAID (ağrı kesiciler) kullanımı, Omega-3 kullanımı, kontrolsüz hipertansiyon varlığı, soğuk su riski arttırabilir,
Böylesi bir klinik tablo ile karşılaşılırsa sudan çıkıp hemen wetsuit çıkarılmalıdır. Hafif vakalar genelde 48 saat içinde kendi kendini sınırlar ve düzelir. Ancak şikayetler ciddi ise ve/veya devam eden yakınmalar varlığında tıbbi destek alınması uygun olacaktır.
2) Ani ölüm
•Dayanıklılık sporlarında ani ölüm genel olarak 50 binde bir sıklığında izlenirken, yüzmede bu oran 42 binde bir olarak karşımıza çıkmakta.
•Triatlon ‘daki ölümler %95 'i yüzme ayağında oluyor,
•2003-2011 arasındain, Birleşik Devletler 'de 43 ölüm vakası var,
• 5 tanesi bisiklet kazası sonucu
• 38 ölümün, 30 tanesi yüzmede gerçekleşmiş.
•Uzun QT sendromu (LQT1 geni önemli) yüzmede ani ölüm riskini arttıran önemli bir klinik durumdur. Toplumda sıklığı 2 bin kişide 1 olarak gözlenmekte. Heyecanın, stresin yüksek olduğu antrenman ve yarışlarda, kanda artan adrenalin, soğuk suya atlayarak yapılan başlangıç ve ilk kulaçlarda kısıtlanan solunum ile beraber ani ölüm riski artabilir.
•Sempatik Tonus (egzersiz ve stres) + Parasempatik Uyarılma (soğuk su ile yüz bölgesinin teması) sonucunda Otonom uyumsuzluk meydana gelerek aritmi ve ani ölüm riskinde artış izlenebilir.
Ani ölüm riskinden korunma birincil ve ikincil yaklaşımlarla yapılmalıdır,
Birincil korunma, istenmeyen olay gerçekleşmeden önlem almak demektir. Katılım öncesi muayene ve EKG çekilmesi temeldir. Gereğinde ileri tetkikler yapılmalıdır. Ayrıca yarış başlamadan önce suya girerek vücudun alıştırılması önerilir. Yine ilk kulaçlarda sık nefes alıp vererek (2 kol 1 nefes gibi) gerekli oksijen ihtiyacının karşılanması tavsiye edilir. Yüzmeye sert başlamak birçok elit atlet tarafından uygulanan bir taktik olsa da master düzeyinde bundan kaçınılmasında fayda olacaktır.
İkincil korunma ise, sıkıntıya giren veya kalbi duran bireylerin sağlık ekibi tarafından hızlıca fark edilip acil müdahalesinin yapılmasıdır. Bu anlamda ekipman (tekne, AED-otomatik şok cihazı) ve yetişmiş personel ihtiyacının havuzda yüzme sporuna görece çok fazla olduğunu hatırlatmakta fayda görüyorum.
Bazı ilaçların kullanımının Uzun QT sendromu gibi riski arttırabildiğini biliyoruz.
• Hidroksiklorokin vb. Kovid-19 ilaçları
• Antihistaminikler (alerji ilacı)
• Dekonjestanlar (grip ilacı)
• Antidepresanlar
• Makrolid ve Kinolon grubu antibiyotikler
• Antipsikotikler
• Antifungaller (mantar ilacı)
• Diüretikler (Tansiyon ilaçları içinde olabilir)
• Bazı diyabet (şeker hastalığı) ilaçları
Bu ilaçları kullanan bireylerin antrenör ve doktorlarına danışarak onlardan ayrıntılı bilgi alması uygun olacaktır.
Sonuç ve öneri:
Açık su yüzecek bireylerin, suda ısınma yapmadan yarışa başlamaması, riski arttırabilecek uygulamalardan (sıkı wetsuit, aşırı su içme, soğuk suya ani dalma, yarışın ilk kısımlarında haddinden fazla yüksek tempo vb.) uzak kalması, tıbbi destek açısından düzenli profesyonel kontrol ve gereğinde yardım almasını öneriyorum.
Uygunsuz hava ve deniz koşullarının olduğu bir gecede suya girerek hayatını kaybeden mitolojik karakter Leandros 'dan esinlenerek Çanakkale Boğazı 'nı yüzen Lord Byron 'dan yazının ilk kısmında bahsetmiştim.
Meşhur 'Don Juan' romanının da yazarı olan kahramanımız, tesadüf o ki İngiltere 'nin Dover şehrinde doğmuş. Dover şehri, günümüzde İngiltere 'den Fransa 'ya yapılan 'British Channel' veya 'Manş Kanal' yüzmelerinin başlangıç yeri. Bu kanal Lord Byron 'ın ölümünden yaklaşık 51 yıl sonra, ilk kez 24 Ağustos 1875 'de Kaptan Matthew Webb tarafından yüzülerek geçilmiştir. Günümüzde, her gün 600 den fazla tankerin ve 200 den fazla feribotun geçiş hattında olan, petrol atıkları içerisinde soğuk suda yüzülen bu yüzme parkurunun ne kadar popüler olduğunu anlatmamın gerek olmadığını düşünüyorum.
Türkiye coğrafyası eşine ender rastlanır güzellikte. Açık su yüzme noktaları açısından dünyanın en güzel ve en güvenli noktalarından biri olduğunu düşünüyorum. Açık su yüzme dünyasında ülkemizin hakkettiği değeri bulacağına olan inancım tam.
Bu anlamda ülkemizde yüzme ve açık su yüzme sporunun gelişmesinde katkıları çok büyük olan Türkiye Yüzme Federasyonu 'na teşekkür ediyorum. Hem yüzme hem de açık su yüzme alanında ülkemizin gelişmesine emek vermeye devam eden, öğrencisi olmaktan mutluluk duyduğum Prof. Dr. Bahtiyar ÖZÇALDIRAN 'a da teşekkür ederek yazımı noktalamak istiyorum.
Bir birine aşık kıtaları, sağlıklı günlerde kulaçlarımızla birleştirmek umuduyla..
Dr. Deniz AYTEKİN
Kardiyoloji Uzmanı (Tıp Doktoru)
Egzersiz (Spor) Fizyolojisi Doktoru (PhD)
Referanslar:
1. Alexiou, S., Haritonidis, K., & Deligiannis, A. (2005). Cardiovascular Responses to Swimming. Angiology, 56(6), 715–721. https://doi.org/10.1177/000331970505600609
2. Tanaka, H. Swimming Exercise. Sports Med 39, 377–387 (2009). https://doi.org/10.2165/00007256-200939050-00004
3. Lazar, J. M., Khanna, N., Chesler, R., & Salciccioli, L. (2013). Swimming and the heart. International journal of cardiology, 168(1), 19–26. https://doi.org/10.1016/j.ijcard.2013.03.063
4. Martinez, V., la Garza, M. S., Grazioli, G., Bijnens, B. H., Trapé, J., Garcia, G., Corzan, P., Clemente, A., González, B., & Sitges, M. (2019). Cardiac performance after an endurance open water swimming race. European journal of applied physiology, 119(4), 961–970. https://doi.org/10.1007/s00421-019-04085-x
5. Oja, P., Titze, S., Kokko, S., Kujala, U. M., Heinonen, A., Kelly, P., Koski, P., & Foster, C. (2015). Health benefits of different sport disciplines for adults: systematic review of observational and intervention studies with meta-analysis. British journal of sports medicine, 49(7), 434–440. https://doi.org/10.1136/bjsports-2014-093885
6. Cooper, L.W., Powell, A.P. & Rasch, J. Master’s swimming: An example of successful aging in competitive sport. Curr Sports Med Rep 6, 392–396 (2007). https://doi.org/10.1007/s11932-007-0058-z
7. Fagard R. H. (1992). Impact of different sports and training on cardiac structure and function. Cardiology clinics, 10(2), 241–256.
8. Judelson, D. A., Bagley, J. R., Schumacher, J. M., & Wiersma, L. D. (2015). Cardiovascular and Perceptual Responses to an Ultraendurance Channel Swim: A Case Study. Wilderness & environmental medicine, 26(3), 359–365. https://doi.org/10.1016/j.wem.2015.02.003
9. Alexiou, S., Haritonidis, K., & Deligiannis, A. (2005). Cardiovascular responses to swimming. Angiology, 56(6), 715–721. https://doi.org/10.1177/000331970505600609
10. Spencer, S., Dickinson, J., & Forbes, L. (2018). Occurrence, Risk Factors, Prognosis and Prevention of Swimming-Induced Pulmonary Oedema: a Systematic Review. Sports medicine - open, 4(1), 43. https://doi.org/10.1186/s40798-018-0158-8
11. Gajda, R., Kowalik, E., Rybka, S., Rębowska, E., Śmigielski, W., Nowak, M., Kwaśniewska, M., Hoffman, P., & Drygas, W. (2019). Evaluation of the Heart Function of Swimmers Subjected to Exhaustive Repetitive Endurance Efforts During a 500-km Relay. Frontiers in physiology, 10, 296. https://doi.org/10.3389/fphys.2019.00296
12. Valenzano, A., Moscatelli, F., Triggiani, A. I., Capranica, L., De Ioannon, G., Piacentini, M. F., Mignardi, S., Messina, G., Villani, S., & Cibelli, G. (2016). Heart-Rate Changes After an Ultraendurance Swim From Italy to Albania: A Case Report. International journal of sports physiology and performance, 11(3), 407–409. https://doi.org/10.1123/ijspp.2015-0035
13. Tipton M. J. (2014). Sudden cardiac death during open water swimming. British journal of sports medicine, 48(15), 1134–1135. https://doi.org/10.1136/bjsports-2012-092021
14. Martinez, V., Garza, M. S., Grazioli, G., Roca, E., Brotons, D., & Sitges, M. (2020). Cardiac adaptation to endurance exercise training: differential impact of swimming and running. European journal of sport science, 1–25. Advance online publication. https://doi.org/10.1080/17461391.2020.1789228
15. Wasfy, M. M., Weiner, R. B., Wang, F., Berkstresser, B., Lewis, G. D., DeLuca, J. R., Hutter, A. M., Picard, M. H., & Baggish, A. L. (2015). Endurance Exercise-Induced Cardiac Remodeling: Not All Sports Are Created Equal. Journal of the American Society of Echocardiography : official publication of the American Society of Echocardiography, 28(12), 1434–1440. https://doi.org/10.1016/j.echo.2015.08.002
16. THE SWIMMER’S HEART The cardiovascular influence across the spectrum–Nathan Riding, Qatar. Aspetar Sports Medicine Journal. P:440-6 ISSUE TARGETED TOPIC - AQUATIC SPORTS October 2015
17. Currie, K. D., Coates, A. M., Slysz, J. T., Aubry, R. L., Whinton, A. K., Mountjoy, M. L., Millar, P. J., & Burr, J. F. (2018). Left Ventricular Structure and Function in Elite Swimmers and Runners. Frontiers in physiology, 9, 1700. https://doi.org/10.3389/fphys.2018.01700
18. D'Andrea, A., Riegler, L., Golia, E., Cocchia, R., Scarafile, R., Salerno, G., Pezzullo, E., Nunziata, L., Citro, R., Cuomo, S., Caso, P., Di Salvo, G., Cittadini, A., Russo, M. G., Calabrò, R., & Bossone, E. (2013). Range of right heart measurements in top-level athletes: the training impact. International journal of cardiology, 164(1), 48–57. https://doi.org/10.1016/j.ijcard.2011.06.058
19. Whyte, G. P., George, K., Sharma, S., Firoozi, S., Stephens, N., Senior, R., & McKenna, W. J. (2004). The upper limit of physiological cardiac hypertrophy in elite male and female athletes: the British experience. European journal of applied physiology, 92(4-5), 592–597. https://doi.org/10.1007/s00421-004-1052-2
20. https://en.wikipedia.org/wiki/Open_water_swimming
21. https://canakkale.ktb.gov.tr/TR-70468/tarihce.html
22. http://yunanmitolojisi.blogspot.com/2007/10/hero-ile-leandros.html
23. https://www.history.com/this-day-in-history/lord-byron-swims-the-hellespont
24. https://www.bbc.co.uk/newsround/49483420
25. https://www.history.com/this-day-in-history/captain-webb-swims-english-channel
27. https://www.biyografi.net.tr/lord-byron-kimdir/
28. http://worldofkhanhan.blogspot.com/2012/05/quotes-about-turks.html